Głównym celem projektu jest opis procesu przemian w upowszechnianiu i odbiorze dziedzictwa kulturowego w formie cyfrowej w okresie ostatnich dziesięciu lat poprzez krytyczną analizę sposobów udostępniania i odbioru zdigitalizowanych zasobów w latach 2004–2014. Efektem projektu będą rekomendacje dla instytucji kultury, animatorów i twórców społecznych archiwów w zakresie upowszechniania dziedzictwa kulturowego w postaci cyfrowej. Opracowanie takich rekomendacji jest niezbędne, aby zasoby kulturowe stały się dostępne dla szerokiej i zróżnicowanej publiczności, a sposób ich upowszechniania był dostosowany do faktycznych oczekiwań i codziennych praktyk odbiorców korzystających z nowych technologii. Ostatnie dziesięciolecie cechuje się niezwykle dynamicznym rozwojem nowych technologii cyfrowych, które wpływają w sposób bezpośredni i pośredni na kształtowanie się wzorów zachowań, nawyków, wartości i postaw względem dziedzictwa kulturowego. Zmiany te dotyczą praktyk w obszarze edukacji, komunikowania, sposobów użytkowania technologii cyfrowej oraz jej znaczenia w codziennym życiu.

Główne pytanie badawcze w niniejszym projekcie brzmi:

 

Jak przebiegał proces przemian codziennych praktyk oraz strategii udostępniania i odbioru zdigitalizowanych elementów dziedzictwa kulturowego w latach 2004–2014 w Polsce?

 

Odpowiedź na główne pytanie badawcze nie jest możliwa bez wnikliwej analizy zmieniających się w czasie codziennych praktyk twórców repozytoriów i ich użytkowników. Ponadto, proces tych przemian należy osadzić w szerszym kontekście zmian globalizacyjnych, ekonomicznych, polityk kulturalnych (na szczeblu unijnym, krajowym i regionalnym) oraz oddolnej społecznej aktywności jednostek i grup. Tak szeroko zakrojone, wielowymiarowe badania pozwolą w rezultacie na wskazanie głównych trendów w upowszechnianiu i odbiorze zasobów dziedzictwa kulturowego w sieci w okresie ostatnich dziesięciu lat oraz sformułowanie rekomendacji w zakresie upowszechniania zasobów dla polskich instytucji i animatorów kultury.

Potrzeba takich badań wynika z jednej strony z podjęcia w ostatnich latach przez agendy rządowe oraz wiele instytucji kultury w Polsce wyzwania, jakie niesie ze sobą szybkie upowszechnianie się technologii cyfrowych, a z drugiej strony z narodzin wielu inicjatyw oddolnych skupionych wokół digitalizacji i upowszechniania zasobów kultury w sieci. Pod kierunkiem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego podjęto zakrojone na dużą skalę i kosztowne prace nad digitalizacją zbiorów bibliotecznych, dokumentów, muzealnych artefaktów, dzieł sztuki, zabytków i materiałów audiowizualnych (Program Wieloletni Kultura+). Za dynamicznym rozwojem technologii cyfrowej i digitalizacją nie nadąża jednak głębsza refleksja na temat strategii, modelu czy ścieżki upowszechniania zdigitalizowanych zbiorów, która uwzględniałaby szybko zmieniające się codzienne praktyki użytkowników internetu. Upowszechnienie się niewielkich urządzeń mobilnych połączonych z internetem sprawiło, że uczestnictwo w kulturze przebiega zarówno w sferze cyfrowej, jak i w świecie realnym, sfery te są w stosunku do siebie komplementarne, nawzajem się dopełniają. Zbadanie, w niewielkim stopniu rozpoznanego, obszaru komunikacji pomiędzy aktorami, którzy tworzą cyfrowe repozytoria (instytucje, archiwa społeczne), a uczestnikami kultury – jest kluczem do osiągnięcia celu projektu. Bez analizy tego obszaru twórcy cyfrowych repozytoriów skazani są na działania wystandaryzowane z technicznego punktu widzenia, ale nietrafne z punktu widzenia zróżnicowanych uczestników kultury, ich potrzeb, kompetencji i praktyk. Pomimo wypracowanych przez ministerialne Centra Kompetencji ds. digitalizacji standardów technicznych digitalizacji różnego rodzaju zasobów, nieprzemyślane ich upowszechnianie może w efekcie doprowadzić do ich użytkowania przez wąską grupę specjalistów. Rezultatem digitalizacji powinien być natomiast szeroki dostęp do zasobów dziedzictwa kulturowego, obejmujący osoby o różnych potrzebach i kompetencjach kulturowych oraz tych, którzy dotychczas takiego dostępu byli pozbawieni (małe ośrodki miejskie, gminy wiejskie, osoby niepełnosprawne). Dostępne zasoby kulturowe mogą stać się z jednej strony istotnym zapleczem dla kształtowania się indywidualnej i zbiorowej tożsamości, ale również mogą pełnić funkcję utylitarną, jako kapitał społeczno-ekonomiczny, wykorzystywany w różnorodnych kontekstach i do różnych celów (np. w twórczości artystycznej, działalności komercyjnej, w reklamie i promocji, edukacji etc.).